گزارش آثارنیوز؛
آیین های بهاری ایران
آثارنیوز: ایرانیان آیین های مختلفی دارند که هر کدام از آنها با ریشه های تاریخی و اعتقادی، از سالها پیش مورد توجه توریستهای داخلی و خارجی قرار گرفته و به عنوان میراث ناملموس بشری ثبت شده اند.
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ ایرانیان از دیرباز آئین ها و مراسم مختلفی در فصل بهار با شروع رویش طبیعت داشته و دارند. خیلی از این آئین، ریشه تاریخی طولانی داشته و تعدادی از آنها هنوز هم اجرا می شوند این آئین ها به ویژه در روستاها و دهکده هایی که مردم بصورت سنتی زندگی می کنند، بیشتر مورد استقبال قرار می گیرند.
اما گاهی صدای برگزاری آئین ها چنان زیاد است و عزمی برای با شکوه برگزار کردن آن وجود دارد؛ که تماشاگران و گردشگران زیادی را از شهرهای بزرگ و صنعتی حتی در خارج از کشور به سمت خود می کشانند.
این آئین ها برای مردم ایران؛ چه آنها که برگزار کننده هستند و چه گردشگران، حرمت و احترامی خاص دارند خصوصاً اگر این آداب و رسوم ریشه مذهبی داشته باشد.
به عنوان مثال اگر فصل بهار همزمان با ماه محرم، صفر یا رمضان باشد، تعداد مراسم برگزار شده بیشتر خواهد بود. با اینحال تعدادی از این آئین ها در لیست میراث جهانی یونسکو نیز به عنوان میراث ناملموس جهانی ثبت شده اند چون هم جنبه مردمی آن مهمست و هم همکاری مردم در برگزاری آن آئین.
پنجاه به در شبیه به سیزده به در
در این گزارش به معرفی و بررسی تعدادی از آئین های بهاری ایران می پردازیم که سطح برگزاری آنها گسترده تر از یک روستا و شهر کوچک است و هنوز هم با وجود قدمت زیادی که دارند، شرکت کنندگانی پر و پا قرص دارند و معتقدند این آئین ها باید توسط نسل های بعدی اجرا شود.
از جمله آیین هایی که در سطح گسترده ای کل ایران را در برمی گیرد، جشن های مربوط به عید نوروز است که از چند روز مانده به عید شروع شده و تا پایان روز ۱۳ به در ادامه دارد.
این آئین های نوروزی در هر کجای ایران با یک وجه تشابه به شکل های مختلف برگزار می گردند. البته در بعضی از شهرها، جشن نوروز جای خودرا به جشن طبیعت می دهد مانند مراسم پنجاه به در که پنجاه روز پس از شروع سال نوی خورشیدی توسط مردم قزوین انجام می شود.
امسال این مراسم هم زمان با روز ۱۹ اردیبهشت برگزار می گردد و قزوینی ها در این روز به دامان طبیعت می روند و کل روز را به دورهمی با خانواده و دوستان، بازی و تفریح و شادی می پردازند.
این آئین یک مراسم آئینی و مذهبی است که ریشه در اعتقادات و باورهای کهن و تاریخی مردم قزوین دارد چون مردم در این روز به پاس بارش باران دور هم جمع می شوند و در حقیقت باران خواهی می کنند. تعدادی از آنان به مصلی قدیمی شهر که در بین باغستان محصور شده می روند و نماز و دعای باران می خوانند.
خوردن غذاهایی همچون آش رشته و دُیماج (پیش غذایی محلی که مخلوطی از نان خردشده، پنیر، سبزی، گردو، کشمش و سیر است) و انواع تنقلاتی چون آجیل و شیرینی باقیمانده از عید، قسمتی از رسوم پنجاه به در در قزوین است.
بیل بر دوش
بیل گردانی رسمی است که به عنوان نمادی برای تشکر از الهه آب از زمان زرتشتیان برگزار می شده و هنوز هم پس از گذشت نزدیک به دو هزار سال در شهرستان نیم ور محلات در استان مرکزی و در اواخر ماه فروردین انجام می شود.
این آئین پهلوانی که ریشه در فرهنگ آب و آبیاری دارد با شروع فصل زراعت انجام می شود. کشاورزان نیم ور هر سال وقتی گل و لای مسیر جوی های آب را مسدود می کرده، در ماه اسفند یا اوایل بهار با کمک یکدیگر پاک می کردند.
چون اتمام لایروبی چندین روز طول می کشیده، اهالی به جشن و سرور می پرداختند. در این مراسم مردان بیل های خودرا به دوش انداخته و تا محل برگزاری جشن می رفتند. در این آئین مردان چهار بیل را در یک طرف و سه بیل را در طرف دیگر به هم گره می زندند. چرخش بیل های سنگین می بایست با حفظ تعادل آن فرد همراه باشد تا مورد تشویق دیگران قرار گیرد.
این آئین نیز مانند خیلی از آئین های مهم دیگر در کشور به عنوان میراث ناملموس ثبت ملی شده است.
حکومت یک روزه زنان
مراسم ورف چال یا زن شاهی یکی از مراسم دیرین روستای آب اسک در مازندران است. آئین هر سال در یکی از روزهای دهم تا پانزدهم اردیبهشت برگزار می شود؛. اهالی روستا معتقد هستند پیر مرشدی به نام سید حسن ولی که از سادات بوده، چاهی عمیق در بالادست روستا حفر کرده و برف ها را در آن ریخته تا دام و دامدارانی که در تابستان به ارتفاعات می روند، تشنه نمانند و از برف آب شده آن بهره گیرند.
به همین دلیل مردان به پاس این اقدام، هر سال از روستا خارج می شوند و همین سنت را اجرا می کنند. در کنارش به بازی و تفریح می پردازند و از غذایی که خانواده شأن تهیه کرده در کنار هم می خورند.
زنان در روستای خالی از مرد، پادشاهی می کنند آنها قانون مشخصی دارند، هیچ مردی نباید در روستا باشد و هیچ کسی حق عکس و فیلمبرداری ندارد. چون آنها یک روز در سال در کوچه پس کوچه های روستا راحت می گردند، بازی می کنند، حتی برخی نقش پادشاه را پذیرفته و حکمرانی می کنند پادشاه نظارت دارد تا سربازان به وظیفه خود برای راه ندادن مردان به روستا درست عمل کنند.
اگر کسی بیمار است با زنان دیگر به دیدارش بروند. برای تازه عروس ها کادو ببرند و سر سلامتی به عزاداران بدهند. پادشاه روستا به همراه وزرا و معاونانش خانه به خانه به دیدار اهالی می روند و نذری پخش می کنند. برخی دیگر جشن می گیرند و مراسم نمادین برگزار می کنند. این جشن تا غروب که مردان راهی روستا می شوند ادامه دارد.
گردشگران زیادی هم به این روستا می آیند و همگی می دانند پادشاه با متخلفان و کسانی که موبایل به دست هستند، شوخی ندارد.
تهیه گلاب از گل محمدی
گلاب گیری در شهرهایی که کشت گل محمدی زیاد است، به انجام می رسد اما مراسم گلابگیری شهر کاشان به سبب کشت وسیع این گل در فصل بهار مشهورتر است. فصل گلاب گیری کاشان از اواسط اردیبهشت آغاز می شود و تا اواسط خرداد ادامه دارد.
این زمان باتوجه به آب و هوا ممکنست کمی دیرتر یا زودتر باشد اما در همین دوره به طور معمول انجام می شود. این آئین هم قدمت زیادی دارد و حالا کاشان به عنوان یکی از مراکز مهم تهیه گلاب و عرقیات شناخته می شود برای همین گردشگران به کاشان رفته و با پروسه گلابگیری که حدود ۷ ساعت زمان می برد، آشنا می شوند. مردم قدیمی کاشان، هیچ گاه آئین گلابگیری را بدون دعا و نیایش شروع نمی کرده اند.
گلابگیری نه فقط در شهر کاشان بلکه در نیاسر، برزک و وادقان، سده و ون و قمصر نیز انجام می شود. اما در بین گلاب تهیه شده توسط این شهرها، گلاب قمصر یک خاصیت مهم دیگری هم دارد. اواخر ماه اردیبهشت گلاب ناب قمصر برای ارسال به عربستان و شست و شوی خانه خدا آماده می شود. این گلاب را با آب زمزم مخلوط می کنند و طی آئینی خاص به کعبه ارسال می کنند. این آئین در روز هشتم ذیحجه با حضور مسئولان حج کشورهای اسلامی و زوار حرم امن الهی انجام می شود.
نوزادان در گل
در همین زمان که کاشی ها درحال گلابگیری هستند، مراسم گل غلتان نوزادان هم در شهرهایی که گل محمدی دارند، انجام می شود. نوزادانی که نخستین بهار زندگی شأن را دیده اند، در بین گل های محمدی چیده شده از مزارع خوابانده می شوند تا وقتی بزرگ شد، گرفتار حساسیت های فصلی نشود. مراسم گل غلتان دامغان در استان سمنان شهره ای جهانی پیدا کرده است.
زنان در امیریه دامغان بعد از جمع آوری گل که غالباً در ساعات آغازین بامداد صورت می گیرد گلهای چیده شده را به خانه آورده و پر پر می کنند سپس نوزاد را به حمام برده و بدنش را شستشو می دهند. بعد از خارج نمودن نوزاد از حمام و خشک کردن بدنش او را در بین پارچه ای سفید رنگ که گلهای پرپرشده محمدی در بین آن ریخته شده قرار داده و می غلتانند.
این کار غالباً توسط مادر، عمه، خاله و یا مادر بزرگ او به انجام می رسد. مرسوم می باشد که چهار زن هر یک چهار گوشه از پارچه حاوی گل را گرفته و با نهادن نوزاد همراه با ذکر نام پنج تن و ختم صلوات این آئین انجام می گیرد. بعد از انجام این آئین میهمانان به صرف چای، شربت و شیرینی پذیرایی می شوند.
کشتی با چوخه خراسانیان
یکی دیگر از آیین هایی که با ورزش پهلوانی هم راه است، کشتی با چوخه نام دارد که در استان خراسان انجام می شود. این آئین نه فقط در خراسان بلکه در ازبکستان، قزاقستان و تاتارستان هم رواج درد و در سطح بین المللی انجام می شود. حتی تیمی از چوخه کاران ایرانی هم از استانهای خراسان شمالی و خراسان رضوی در آن شرکت می کنند اما این مراسم که در حقیقت مسابقه پهلوانی است در گود زینل خان اسفراین آوازه بلندی دارد.
در این مسابقه شرکت کنندگان با دعای خیر بزرگترها وارد گودی می شوند که دور تا دورش را شرکت کنندگان احاطه کرده اند. به طور معمول ۱۵ فروردین هر سال، شرکت کنندگان به رقابت می پردازند و از جانب بزرگان خاندان مورد تقدیر قرار می گیرند.
این جوایز به جهت ماهیت سنتی و ملی که دارد متفاوت می باشد. قبلاً به فاتحان قند داده می شد. در کنار قند، هدایایی مانند شتر، قوچ، قالی، گوسفند، سکه نیز عاید پهلوانان می شود. این مسابقات در گذشته در محیط های باز و طبیعت برگزار می شد.
کشتی با چوخه در اواسط زمستان و بهمن در مانه و سملقان، فروردین در بجنورد، نیشابور، اسفراین انجام می شود. اما مراسم روز ۱۴ فروردین شهرستان اسفراین در سطح وسیع تری مورد استقبال قرار می گیرد.
به پاس پیر شالیار
مراسم کومسای (پیرشالیار) در منطقه اورمان سروآباد استان کردستان هر سال در روز ۱۵ اردیبهشت ماه انجام می شود. این آئین کهن سمبل کوچکی از عقاید بومیان ناحیه اورامان است که بگفته بزرگان محلی، بیش از هزار سال قدمت دارد.
کومسای درحقیقت پیشقدم شدن عقلا و ریش سفیدان محل برای مدیریت امور کشاورزی، دامداری و دیگر کارهای روستا بوده که بعدها بصورت آئینی ویژه درآمده است. اهالی اجرای آین آئین را به پیر شالیار منتسب می دانند و روایتی را در این زمینه ذکر می کنند.
در این روایت آمده است: «روزی یکی از مریدان پیرشالیار به نام درویش «گومار» که آرامگاهش در روستای «دمیو» از توابع بخش مرکزی شهرستان سروآباد قرار دارد، نزد پیرشالیار رفت و از کاهش شیر دام های خود با او درددل کرد. پیرشالیار هم به وی گفت برای حل این مشکل به آرامگاه درویشی برود که درمانگر دام های اهلی بوده است.
پیرشالیار به او سفارش کرد که در نزدیکی مزار درویش سنگ بزرگی قرار دارد. قطعه ای از آن سنگ را بتراشد و به مشک دام های خود ببندد تا شیرشان افزون شود. بر طبق روایات او هم، چنین کرد و شیر دام هایش افزون شد. بنا بر این همه ساله در آخر مراسم کومسای، مردم تکه سنگی را می شکنند و برای تبرک با خود به خانه می برند.»
جشن کومسای در روستای اورامانات تخت مورد توجه خیلی از رسانه ها، توریستهای خارجی و داخلی قرار می گیرد.
کومسای ریشه در باور، فرهنگ و شرایط کارهای مردم مرد منطقه دارد و بسیار مورد توجه و احترام آنهاست. در این مراسم، بزرگان و ریش سفیدان و معتمدان محلی گردهم می آیند و تصمیمات لازم را برای رسیدگی به امور روستا می گیرند.
امروزه این آئین با قرائت قرآن و سخنرانی روحانی منطقه شروع می شود. قصیده خوانی، ذبح دام قربانی، پختن و خوردن آش، نواختن گروهی دف، تقسیم امور منطقه (به صورت نمادین) و شکستن سنگ ازجمله برنامه های جانبی این آئین است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب