نگاهی به تاریخچه بارگاه منور رضوی،
تغییر و تحول نگارگری های حرم رضوی به سبک مدرن در دوره قاجار
به گزارش آثارنیوز خراسان رضوی یک پژوهشگر خراسانی اظهار داشت: دوران قاجار مقارن با تحول و دگرگونی فرهنگی و هنری از سنتی به مدرن، تحت تاثیر افکار و اندیشه های غرب بود؛ بدین سبب نگارگری های دوره قاجار در فضاهایی مثل صحن نو (آزادی) از سنت های دیرین دور شد و رنگ و بوی مدرن و غربی به خود گرفت.
حرم رضوی گنجینه ای است گرانبها مشتمل بر نفایس مکتوب، شیوه های مختلف معماری، آجرکاری، نگارگری، کاشی کاری، خوش نویسی، خاتم کاری، طلاکاری، نقره کاری و انواع بافته هاست. در این مجموعه همین طور به زمینه هایی همچون مردم شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی و اجتماعی به درستی توجه شده است.
رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و عتیقه شناس خراسانی، در گفت و گو با ایسنا درباب تاریخچه و معماری حرم رضوی اظهار نمود: در پروسه گسترش فضاهای کاربردی متنوع حرم مطهر در دوران صفوی علاوه بر صحن کهنه و ایوان های مشرف بر آن، رواق ها و مقابری نیز ساخته شدند که یکی از آن مقابر «گنبد حاتم خانی» بود. این مقبره متعلق به «حاتم خان اردوبادی تبریزی» و همانند «گنبد الله وردیخان » است با این تفاوت که نقشه آن مستطیل و مشخصه هنری آن مقرنس های پرکار مزین به کاشی های معرق است.
وی ادامه داد: در اواخر دوران صفوی از سرعت ساخت و ساز در مجموعه آستان قدس رضوی کاسته شد و اقدامات بیشتر به تکمیل و مرمت لطمه ها محدود شد. همچون این مرمت ها می توان به کتیبه فوقانی ایوان شمالی صحن کهنه اشاره نمود که به دستور شاه عباس دوم در سال ۱۰۵۹ ه. ق بازسازی شده است.
این پژوهشگر خراسانی افزود: در سال ۱۰۸۴ ه. ق زلزله ای در مشهد رخ داد و به برخی سازه های معماری حرم مطهر خسارت وارد کرد. شکاف هایی نیز بر بدنه گنبد فراز مرقد امام رضا(ع) ایجاد و خسارت ها به دستور «شاه سلیمان صفوی» ترمیم شد. این واقعه و چگونگی مرمت گنبد بر کتیبه ای به خط «محمدرضا امامی» بر ساقه گنبد نقش بسته است.
لباف خانیکی اشاره کرد: با شروع حکومت «نادر شاه افشار» عملیات عمرانی حرم مطهر سرعت گرفت و تغییر و تحولاتی در مجموعه معماری حرم مطهر شروع شد. به استناد قصیده ای که بر دیوار ایوان طلا در صحن کهنه نقش بسته، به همت نادر شاه آن ایوان طی سالهای ۱۱۴۵ و ۱۱۴۶ ه. ق تعمیر و طلاکاری شده است. در همان برهه زمانی نیز به دستور نادر مناره ای بر بالای ایوان ضلع شمالی ساخته و طلاکاری شد.
وی اظهار داشت: دوران قاجار مقارن با تحول و دگرگونی فرهنگی و هنری از سنتی به مدرن، تحت تاثیر افکار و اندیشه های غرب بود؛ بدین سبب نگارگری های دوره قاجار در فضاهایی مثل صحن نو (آزادی) از سنت های دیرین دور شد و رنگ و بوی مدرن و غربی به خود گرفت.
این عتیقه شناس خراسانی عنوان کرد: مهم ترین اقدام در مجموعه حرم ساخت «صحن نو» در جبهه شرقی حرم در سال ۱۲۳۲ ه. ق در زمان «فتحعلیشاه» از محل درآمد موقوفات حرم بود. تکمیل ساختمان صحن نو ۲۳ سال معطل ماند و در زمان حکومت «محمدشاه قاجار» به همت «میرزا موسی خان فراهانی» متولی وقت حرم مطهر و برادر «میرزا ابوالقاسم فراهانی» به پایان رسید و کاشی کاری شد.
لباف خانیکی افزود: صحن نو مانند صحن کهنه چهار ایوان بر چهار طرف، غرفه ها و حجره هایی دو طبقه در دو طرف ایوان ها دارد. ایوان غربی صحن نو که به «ایوان طلا» مشهور است در سال ۱۲۸۲ه. ق به دستور «ناصرالدین شاه» طلاکاری شد. هزینه طلاکاری این ایوان از محل درآمد موقوفات تامین شد و سرپرستی طرح برعهده « میرسید محمدحسین عضدالملک قزوینی» بود.
وی تشریح کرد: راه اندازی صحن نو سبب شد قطعه ای از زمینهای وقفی شاه عباس بین آن صحن و گنبد حاتم خانی باقی بماند. در سال۱۲۵۱ه. ق در آن فضا به همت «الهیارخان آصف الدوله» دایی محمد شاه قاجار رواق جدیدی به نام «دارالسعاده» راه اندازی شد. بعد از آنکه «محمدابراهیم خان امین السلطان» در شمال شرقی رواق دارالسعاده به خاک سپرده شد، پسرش «علی اصغر خان امین السلطان» آن رواق را آیینه کاری کرد.
این پژوهشگر خراسانی افزود: در بخش دیگری از زمینهای باقی مانده وقفی شاه عباس صفوی «علیقلی میرزا حشمت الدوله» پسر فتحعلیشاه قاجار و حاکم خراسان مدرسه ای ساخت معروف به «مدرسه حشمت الدوله» اما بعد از برکناری او، بنای مدرسه را در زمین وقف و داخل مجموعه حرم با فقه اسلامی ناسازگار دیدند و حجره های پایینی مدرسه را به محل اقامت خدام اختصاص دادند و حجره های بالایی را برای کتابخانه در نظر گرفتند.
لباف خانیکی اظهار داشت: فضاهای معماری عصر قاجار در مجموعه حرم مطهر به جهت نقشه و ساختار کالبدی با فضاهای عصر تیموری و صفوی تفاوت زیادی ندارند، اما به لحاظ کاربرد تزیینات معماری متفاوتند. به این معنا که در کاشی ها رنگ های آبی و لاجوردی قدیمی که نماد آسمان و آب بودند، جای خودرا به رنگ های قرمز و زرد داده و کاشی های هفت رنگ جایگزین کاشی های معرق شده و بجای نقش های رمزآلود و نمادین روی کاشی ها مانند اسلیمی ها گل و برگ های انتزاعی را با نقش های واقعی و شناسنامه دار آراسته اند و در این جهت تا آنجا پیش رفته اند که علاوه بر گل های رُز، کوکب، زنبق و لاله، انواع پرندگان و میوه ها و حتی انسان هایی در قالب فرشته را به تصویر کشیده و بناها و عمارات اروپایی را نیز در قاب هایی به معرض نمایش گذاشته اند.
وی اشاره کرد: نام شاهان قاجار مانند محمد شاه، ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه در کتیبه هایی بر کاشی ها و قاب های مرمرین، درها و ایوان ها مشاهده می شود که نشانه توجه و توسل آنها به حرم مطهر رضوی است.
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب