رضاشاه چه طور عزاداری را در اصفهان ممنوع کرد؟
به گزارش آثارنیوز، یک پژوهشگر تاریخ اجتماعی دین در نشست اسناد تاریخی توضیح داد: روند تدریجی محدودیت عزاداری در اصفهان از قمه زنی شروع و به ممنوعیت مجالس روضه انجامید.
به گزارش آثارنیوز به نقل از مهر، نشست «بررسی اسناد ممنوعیت عزاداری در استان اصفهان در دوره پهلوی اول» شامگاه چهارشنبه به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی مدیریت منطقه مرکزی کشور (اصفهان) برگزار گردید. در این جلسه، محسن حسام مظاهری، نویسنده و پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین و تشیع، ضمن عرضه توضیحات مبسوط در رابطه با مجموعه ای از اسناد، به تحلیل روند تاریخی محدودیت ها و ممنوعیت عزاداری در دوره رضاشاه پرداخت. محسن حسام مظاهری، نویسنده و پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین و تشیع
استان اصفهان؛ کانونی ویژه در آیین های عزاداری
مظاهری در آغاز سخنان خود اظهار نمود: اصفهان به علت تنوع آیین های مذهبی و گستردگی آیین های عزاداری، همیشه یکی از کانون های مهم این آیین ها در تاریخ ایران بوده و بنابراین بررسی اسناد ممنوعیت عزاداری در این استان اهمیت مضاعفی دارد.
از دوره قاجار تا رضاشاه؛ گذار از توسعه آیین ها به محدودیت ها
به گفته این پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین و تشیع، در دوره قاجار و خصوصاً عهد ناصری، آیین های مذهبی همچون تعزیه، قمه زنی و دسته گردانی گسترش شایان توجهی یافت. با این وجود، در همان دوران هم ادبیات انتقادی نسبت به برخی آیین ها از طرف علما، رجال سیاسی و روشنفکران شکل گرفت.
وی اضافه کرد: رضاخان در سالیان ابتدایی قدرت، خصوصاً در دوران سردار سپه ی و ریاست الوزرایی، چهره ای مذهبی از خود به نمایش گذاشت و در مراسم عزاداری حضور پررنگی داشت. اما بعد از رسیدن به سلطنت و آغاز سیاستهای تجدد آمرانه، رویکرد او نسبت به آیین های مذهبی تغییر پیدا کرد و بتدریج روند محدودسازی شروع شد.
روند تدریجی محدودیت ها تا ممنوعیت کامل
مظاهری با استناد به اسناد موجود تاکید کرد: روند محدودیت ها در عزاداری از سال ۱۳۰۹ هجری شمسی آغاز و ابتدا به ممنوعیت برخی آیین ها مانند قمه زنی، تعزیه خوانی و دسته گردانی محدود شد، در صورتیکه مجالس روضه بازهم آزاد بود.
وی افزود: این محدودیت ها ابتدا از شهرهای بزرگ همچون تهران، تبریز و اصفهان شروع شد و بتدریج به شهرهای کوچک هم گسترش یافت. در اسناد مشاهده می شود که حکومت در کنار اعمال محدودیت، کوشید «عزاداری مطلوب» را از «عزاداری خرافی» تفکیک کند و از این طریق زمینه اجتماعی برای پذیرش محدودیت ها فراهم آورد.
از محدودسازی تا برخوردهای سخت گیرانه
این پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین و تشیع ضمن اشاره به ادامه این سیاستها تا میانه دهه ۱۳۱۰ خاطرنشان کرد: از سال ۱۳۱۵ به بعد، محدودیت ها شدت بیشتری یافت و در نهایت از سال ۱۳۱۶ برگزاری مجالس عزاداری بطور کامل قدغن شد.
وی تصریح کرد: اسناد به خوبی نشان میدهد که این روند نه یک اقدام دفعی، بلکه سیاستی تدریجی، مستمر و حساب شده بود که بوسیله بخشنامه ها، مکاتبات اداری و حتی ایجاد نهادهای موازی همچون «مؤسسه خطابه» پیگیری می شد. به نقل از ایشان، این اسناد همین طور نشان میدهد که در مقابل سیاستهای دولتی، مقاومت هایی از طرف مردم، روحانیون و حتی برخی متمولان محلی انجام شده است.
مظاهری تاکید کرد: مجموعه اسناد دوره پهلوی اول در اصفهان نشان میدهد که این استان به علت پیشینه غنی آئینی و مذهبی، یکی از عرصه های جدی کشمکش میان سیاستهای تجددگرایانه دولت و باورهای دینی جامعه به شمار می رفته است.
وی ضمن اشاره به نمونه ای از تعهدنامه های اخذشده از مسئولان دسته ها و مجالس روضه خوانی بیان نمود: در این اسناد، مسئولان بر رعایت مواد تعیین شده متعهد می شدند و در صورت تخطی مسئولیت قانونی متوجه آنان بود.
این پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین و تشیع اضافه کرد: همچون شروط ذکرشده در این تعهدنامه ها اجبار به برگزاری مجالس با صندلی و نیمکت، ضرورت سخنرانی آرام و بدون فریاد، حضور بانوان بدون حجاب، محدودیت زمانی دو ساعت برای هر مجلس و ممنوعیت مطلق سینه زنی، زنجیرزنی و دسته بندی عزاداری بوده است.
التزام الزامی مسئولان محلی به محدودیت عزاداری
به گفته مظاهری، این تعهدنامه ها نه فقط از وعاظ و متولیان مساجد، بلکه از کدخداها و مسئولان محلات هم دریافت می شده است.
وی به سندی از سال ۱۳۱۶ اشاره نمود که در آن کدخدایان محله های سده اصفهان متعهد شده بودند مانع هرگونه اجتماع و عزاداری شوند و در صورت تخلف با مجازات تبعید مواجه گردند.
این پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین و تشیع اضافه کرد: این اسناد نشان میدهد که حکومت، محدودیت عزاداری را بصورت تدریجی و با اجبار عوامل محلی دنبال می کرده است.
ممنوعیت های تدریجی و مقاومت های مردمی
وی تاکید کرد: اجرای این محدودیت ها در شهرها و بخش های مختلف استان اصفهان با شدت و ضعف متفاوت بوده است.
مظاهری اظهار داشت: در گزارش های مربوط به خمینی شهر و خوانسار، حتی برگزاری مجالس خانگی هم ممنوع اعلام شده بود، در صورتیکه در شهرضا و نائین بازهم برخی روضه خوانی ها بصورت مخفیانه در منازل یا حتی حمام های عمومی برگزار می شد.
وی افزود: این مقاومت های مردمی نشان میدهد که محدودیت پنج ساله عزاداری در دوره رضاشاه به یک زخم اجتماعی در بدنه مذهبی جامعه تبدیل شد.
سیالیت اجرای قوانین در استان ها
این پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین و تشیع در ادامه تصریح کرد: اجرای قوانین مربوط به محدودیت عزاداری در مناطق مختلف کشور یکسان نبود و سیالیت بالایی داشت. وزارت کشور در بخشنامه های خود تاکید می کرد که هر ولایت باید متناسب با شرایط عرفی محل، قانون را اجرا نماید.
وی اضافه کرد: به همین دلیل، در بعضی مناطق مانند خوانسار مجالس عزاداری بطورکامل تعطیل می شد، در صورتیکه در شهرضا یک سال بعد بازهم مجالس روضه بطور محدود ادامه داشت.
تغییر سیاستها بعد از شهریور ۱۳۲۰
مظاهری ضمن اشاره به تحولات بعد از سقوط رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰ توضیح داد: اولین محرم بعد از شهریور ۲۰ نقطه عطفی در سیاستهای مذهبی بود. در تلگرافی که آیت الله کاشانی به نخست وزیر فروغی ارسال کرد، خواهان آزادی عزاداری شد و دولت هم در پاسخ اعلام نمود که در منازل مردم مانعی برای برگزاری روضه وجود ندارد.
وی افزود: این تغییر ادبیات نشان دهنده پایان دوران سرکوب کامل عزاداری ها بود، هرچند بازهم در اماکن عمومی محدودیت هایی برقرار بود.
این پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین و تشیع در آخر اظهار نمود: بررسی این اسناد نشان میدهد پروژه محدودسازی عزاداری در دوره پهلوی اول قسمتی از سیاست کلان تجدد آمرانه بوده است. این سیاست با کشف حجاب، کاهش نقش روحانیت و جایگزینی آیین های عزاداری با جشن های حکومتی همراه شد، اما در نهایت با مقاومت اجتماعی و مذهبی مردم ناکام ماند. به اجمال، این محدودیت ها ابتدا از شهرهای بزرگ همچون تهران، تبریز و اصفهان آغاز شد و رفته رفته به شهرهای کوچک هم گسترش یافت. وی ضمن اشاره به نمونه ای از تعهدنامه های اخذشده از مسئولان دسته ها و مجالس روضه خوانی بیان نمود: در این اسناد، مسئولان بر رعایت مواد تعیین شده متعهد می شدند و در صورت تخطی مسئولیت قانونی متوجه آنان بود. مظاهری ضمن اشاره به تحولات پس از سقوط رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰ توضیح داد: نخستین محرم پس از شهریور ۲۰ نقطه عطفی در سیاست های مذهبی بود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب