عمارتی که در آستانه تخریب است!

عمارتی که در آستانه تخریب است! به گزارش آثارنیوز، اصفهان عمارت پیر بکران، یکی از بناهای به جامانده از قرن هفتم هجری با مجموعه ای از داشته های هنری، معماری، تاریخ و عرفان است، اما همین عمارت پرشکوه بنابه گفته رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان به علت فشار و لرزش های متأثر از انفجارهایی که برای استخراج سنگ آهک از کوه موسی صورت می گیرد صدمه بسیاری دیده و وضعیت یکی از برج های آن به حدی خطرآفرین است که بیم فرو ریختن آن وجود دارد.



از ایوان ورودی جنوبی شرقی عمارت محمد بن بکران به آن وارد می شویم و حافظ کریمیان، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان در رابطه با خصوصیت های این عمارت چنین توضیح می دهد: عمارت محمد بن بکران معروف به بقعه پیر بکران در شهر تاریخی پیر بکران، یکی از شهرهای شهرستان فلاورجان در استان اصفهان قرار دارد. محمد بن بکران یکی از شخصیت های عرفانی این منطقه بود که بیشتر از ۷۵۰ سال قبل در این عمارت زندگی و تدریس می کرد و پس از فوتشان در همین مکان به خاک سپرده شد، بدین سان این مکان به یک بقعه متبرکه تبدیل شد و تا حدود ۸۰ سال قبل محل زیارت خیلی از زائرین منطقه و حتی خارج از منطقه بوده است. ورودی جنوبی شرقی عمارت هم پس از فوت محمد بن بکران به آن اضافه و به راه ارتباطیِ اصلی به درون بنا تبدیل شد.

او ادامه می دهد: این عمارت یکی از بناهای شاخص در معماری دوره اسلامی و دارای ۳ طبقه است که ۲ طبقه ی آن از سنگ و یک طبقه از آجر ساخته شده است. در عمارت پیر بکران تمام مصالح رایج در معماری ایران به کاررفته و علاوه بر سنگ و آجر از چوب و خشت هم استفاده شده است. از دیگر شاخصه های مهم بقعه پیر بکران اینست که تمام شاخصه های معماری دوره اسلامی را در خود دارد و انواع تزئینات گچ بری، کاشی کاری، نقاشی و تزئینات سنگی در آن دیده می شود.



رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان می گوید: عمارت پیر بکران از چند دوره مختلف تشکیل شده و قدیمی ترین بخش آن به چله خانه مشهور است که با خشت ساخته شده و شاید یکی از قدیمی ترین بناهای خشتی ایران هم محسوب شود.

او در رابطه با اتاق معروف به چله خانه محمد بن بکران هم توضیح می دهد: این بخش از بنا از خشت ساخته شده و در واقع یک چهارطاقی است که با چهارطاقی های پیش از اسلام تفاوت هایی دارد، اما به لحاظ فرم و شکل بسیار شبیه به آنها است و گفته می شود که محل عبادت و راز و نیاز محمد بن بکران بوده است. سطح داخلی چله خانه از تزئینات گچ بری و نقاشی تشکیل شده و مطالعات انجام شده این مورد را ثابت کرده که پس از فوت محمد بن بکران در سطح داخلی چله خانه تصویری از بهشت نقاشی می شود که این موضع را یادآوری می کند که محمد بن بکران در بهشت آرام گرفته و تجسمی از زندگی پس از مرگ او را در این فضا بوجود آورده است.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی اضافه می کند: چله خانه ۱۰ درجه با قبله اختلاف دارد و تزئینات موجود در آن در زمان حیات محمد بن بکران و بخش عمده ای از آنها هم پس از فوت او بوجود آمده اند. متأسفانه پس از اینکه این بنا به محل آرامگاهی و زیارتگاهی تبدیل شد، بر مبنای شنیده ها زائرین در فصل های سرد در این فضا جمع شده و آتش روشن می کردند که سبب شده بخش عمده ای تزئینات این اتاق از بین برود.



کریمیان اضافه می کند: یکی از نکات قابل توجه اینست که شهر پیر بکران شهر مقدسی است و در گذشته، کلیمیان هم در این شهر زندگی می کردند و مجموعه استاراخاتون یکی از مکانهای مقدس کلیمیان است. مکانی که محمد بن بکران انتخاب می کند هم یکی از مکانهای مقدس مشترک بین مسلمانان و کلیمیانِ آن زمان است و شواهدی وجود دارد که این ادعا را ثبات می کند، چونکه یکی از عناصر شاخص عمارت پیر بکران و شاید سنگ بنای این عمارت، سنگی است که روایت های مختلفی در رابطه با آن مطرح است و حفره ای روی این سنگ وجود دارد که کلیمیان ساکن در این منطقه اعتقاددارند که این حفره جای پای حضرت الیاس است که از اینجا به آسمان عروج کرد.

او یادآوری می کند: نکته مهم اینست که محمد بن بکران هم اساسا باورها و اعتقاداتی به این سنگ داشته که ما اطلاعاتی از آن نداریم، چونکه برای جابه جا نشدن این سنگ، دیواری روی آن قرار داشت و محمد بن بکران صفه خویش را در کنار این سنگ قرار داده بود؛ این مورد نشان داده است که این قسمت، مکانی مقدس بوده و محمد بن بکران آنرا به منظور زندگی و تدریس برگزیده بود.



کریمیان با اعلان اینکه محمد بن بکران تقریبا بیشتر از ۷۵۰ سال قبل در این مکان، زندگی کرده و تدریس داشته است، خاطرنشان می کند: وی در کنار چله خانه قدیمی، یک عمارت ۳ طبقه بنا می کند اما الحاقات پس از او این ادامه پیدا می کند تا این که این مجموعه بنا شامل بخش های مختلفی شامل ورودی جنوب شرقی بنا، هشتی، صحن بنا، حجره ها، صفه ها، اتاق آرامگاه، چله خانه و طبقات دوم و سوم تشکیل می شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان ضمن اشاره به کتیبه های موجود در عمارت پیر بکران، بیان می کند: بعضی از کتیبه های گچ بری این بنا دارای تاریخ است و متن کتیبه ها به طور عمده به محمد بن بکران برمی گردد و تاریخ فوت و القاب او را ذکر می کند. بر طبق این کتیبه ها میتوان نتیجه رفت که او شخصیتی بزرگ و در واقع شیخ المشایخ زمان خود بوده است و در این مکان زندگی و تدریس می کرد که پس از فوت او به بنایی آرامگاهی تبدیل شد؛ ضمن این که بر مبنای کتیبه های موجود، این مکان یک عمارت است و نه بقعه، اما به بقعه شهرت دارد. بقعه، بخش کوچکی از این بنا است که محمد بن بکران در آنجا دفن شده است.



کریمیان می افزاید: نخستین کتیبه مهم عمارت پیر بکران در پایان ورودی جنوب شرقی عمارت نصب شده و متن آن چنین است: «هذا عمارت المبارک شیخ المشایخ محمد بن بکران. سنه ثلث و سبعمائه» همینطور صفه محمد بن بکران هم از بخش های مهم این عمارت است و دلیل آن هم وجود کتیبه ای به خط ریحان است که به این صفه و محمد بن بکران اشاره دارد و تاریخ روی آن نشان داده است که این کتیبه پس از فوت محمد بن بکران نصب شده است. در واقع محمد بن بکران در این مکان جلوس می کرد و محل منبر و موعظه او بوده است. متن کتیبه اشاره می کند که «هذا صفه المبارکه الشیخ المشایخ المسلمین قدرت الارباب المحققین محمد بن بکران قدس الله روح العزیز سنه اثنی عشر و سبعمائه» یعنی سال ۷۱۲ هجری قمری.

او در رابطه با محراب نفیس این عمارت هم می گوید: محراب نفیس و بسیار زیبای عمارت محمد بن بکران که در دنیای اسلام بی نظیر است نزدیک به ۷ متر ارتفاع دارد و از دو بخش نقوش و کتیبه ها تشکیل شده که آیت الکرسی و آیه یک تا ۸ سوره الانسان با خط های ثلث و کوفی در این محراب نوشته شده است. جنس محراب از گچ است و در آن نقوش بسیار زیبای گچ بری با روشهای فنی مختلفی به کاررفته که از شواهد موجود در آن میتوان به استفاده از سه رنگ قرمز، سفید و آبی در آن اشاره کرد؛ البته متأسفانه بخش پایینی محراب در قرون گذشته از بین رفته است.



کریمیان یادآوری می کند: بخش عمده ای از تزئینات عمارت پیر بکران و شاید بیشتر از ۹۰ درصد آن، تزئیناتی هستند که به نقوش مُهری یا توپی آجری معروف هستند که به طور عمده نقوش انتزاعی هستند، اما اسامی حضرت محمد و حضرت علی و نقوش گیاهی هم دیده می شود و هزاران نقش با تنوع بسیار بر بدنه این عمارت نقش بسته است، این نقوش در قسمت هایی از بنا علاوه بر این که سطر را مزین کرده اند از ترکیب آنها کتیبه هایی هم مثل لااله الاالله و الله اکبر و مانند آنها ایجادشده است.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی می گوید: از بخش های مهم دیگر بنا دو کتیبه است که روبه روی هم در صحن عمارت وجود دارد و روی یکی از آنها صلوات کبیره نقش بسته و کتیبه دوم معروف به اسماءالحسنی است. هردو کتیبه به خط کوفی بنایی نوشته شده است که صلوات کبیره کتیبه اول از صلوات بر حضرت محمد آغاز و به حضرت قائم ختم می شود و کتیبه دوم به صفات الله اختصاص پیداکرده است.



او ادامه می دهد: ورودی آرامگاه محمد بن بکران هم دیوار مشبکی وجود دارد که پس از فوت او ایجادشده و هدف این بوده است که ایوان کوچک را از ایوان بزرگ جدا کرده و ایوان کوچک را به محل دفن محمد بن بکران تبدیل کنند. سطح بیرونی این دیوار دارای تزئینات کاشی کاری بوده که بخش عمده ای از آنها در گذر زمان از بین رفته و در بخش سردر این ایوان هم تزئینات گچی منقش به خط کوفی مشجر و بنایی وجود دارد.

کریمیان ضمن اشاره به نام محمدشاه نقاش بر روی یکی از کتیبه های عمارت پیر بکران، توضیح می دهد: یکی از اسامی مهم در عمارت پیر بکران، نام محمدشاه نقاش است که در پایان یکی از کتیبه های گچی عمارت دیده می شود و از شخصیت های تأثیرگذار آن زمان بوده است. متن این کتیبه آیه یک تا ۸ سوره الانسان است و حدس زده می شود که محمدشاه نقاش بخش عمده ای تزئینات بنا را پس از فوت محمد بن بکران به عهده داشته ولی نمی دانیم محراب گچی هم توسط او ساخته شده یا خیر، اما تزئیناتی که در صحن عمارت به کاررفته منسوب به محمدشاه نقاش است.

رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان می افزاید: کتیبه اتاق آرامگاه یا اتاق روضه ی محمد بن بکران هم به خط ثلث است و شامل این عبارت است که «بسم الله الرحمن الرحیم هذا روضه المقدسه الشیخ المشایخ المسلمین قدرت الارباب المحققین. مهیم شریعه کاشف بالاسرار واقف به آثار الالوهیه حجه الحق علی الخلق محمد بن بکران سنه ثلث و سبعمائه»، همینطور داخل این کتیبه که ابعاد بزرگی دارد کتیبه کوچک تری وجود دارد که به کتیبه بچه مشهور است و ته رنگ قرمز دارد و در آن آیت الکرسی دیده می شود.



او ضمن اشاره به این که قبر محمد پیر بکران هم مجموعه ای از تعدادی کتیبه است، بیان می کند: سنگ قبر محمد بن بکران بسیار نفیس است و کتیبه های گوناگونی روی آن دیده می شود. روی این سنگ قبر صلوات کبیره و نام محمد بن بکران و القاب او تکرار شده و دقیقا روی این سنگ هم اشاره شده که محمد بن بکران سه شنبه روز دهم ربیع الاول سال ۷۰۳ هجری قمری فوت کرده است. همینطور عبارت «هذا روضه المقدسه المبارک الشیخ المشایخ المسلمین قدرت الرباب المحققین محمد بن بکران قدس الله روح العزیز» مانند کتیبه دیگری که در اتاق آرامگاه توضیح داده شد روی سنگ قبر وجود دارد، اما در بخشی از آن از «سنه ثلث و سبعمائه و عمل سراج» دیده می شود.

کریمیان ادامه می دهد: فردی که در این کتیبه با نام «سراج» از او نام برده شده، بخشی از این سنگ را حجاری کرده است؛ البته در قسمت انتهای سنگ قبر نام دیگری هم حک شده و احتمالا دو نفر این سنگ را حجاری کرده اند.

این کارشناس می گوید: نکته دیگر اینست که بعدها روی سنگ قبر محمد بن بکران لایه ای از کاشی به وجود آمد، همینطور صلوات کبیره هم روی این سنگ قبر حجاری شده که اثبات می کند محمد بن بکران شیعه دوازده امامی بوده است. در کنار سنگ قبر محمد بن بکران، قبر دیگری وجود دارد که ساده و بی آلایش است و نام و نشانی ندارد و ارتفاع آن هم کمتر از قبر محمد بن بکران است که اما احتمال دارد قبر همسر پیر بکران باشد.


وضعیت یکی از برج های عمارت پیر بکران

رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان در ادامه گفت وگوی خود با ایسنا، به صدمه های ورادشده به عمارت پیر بکران اشاره می کند که به سبب فشار و لرزش های واردشده به آن درنتیجه ی انفجارهایی حادث شده که برای استخراج سنگ آهک از کوه موسی به انجام می رسد.

او تصریح می کند: این عمارت به سبب این انفجارها صدمه بسیاری دیده و وضعیت یکی از برج های آن به حدی خطرآفرین است که بیم فرو ریختن آن وجود دارد.

کریمیان می افزاید: حریم بقعه پیر بکران ۱۵۰۰ مترمربع است، ساختمان بقعه هم دارای ۳ طبقه است و ۲۰ متر ارتفاع دارد که هرسال فازهای مرمتی در مورد بناهای این محدوده در حال انجام می باشد، ولی بزرگ ترین صدمه عمارت پیر بکران متأثر از شرکت تهیه مواد است که بر این بنا تاثیر گذاشته و ترک های زیادی روی آن ایجادشده و این شرکت هنوز هم فعالیت دارد.



او توضیح داد: این بقعه در دامنه کوهی به نام کوه موسی قرار دارد که یک کوه معدنی و دارای سنگ آهک است؛ در واقع در جنوب محوطه عمارت پیر بکران، معدنی وجود دارد که به سبب انفجارهایی که از جانب شرکت تهیه مواد برای استخراج سنگ آهک از این معدن صورت می گیرد صدمه های زیادی به این عمارت وارد کرده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان خاطرنشان کرد: تقریبا نزدیک به ۶۰ سال است که در اینجا استخراج معدن به انجام می رسد و فشاری که این انفجارها به زمین وارد می نماید و لرزش هایی که ایجاد می شود سبب شده که ترک های خیلی زیادی در عمارت ایجاد شود.

کریمیان اضافه کرد: عمارت پیر بکران دارای ۴ برج مناره یعنی بقعه ای با ۴ برج است که روی آنها مناره هم وجود دارد، اما یکی از مناره ها تخریب شده که در مورد زمان تخریب آن هیچ اطلاعی در دست نیست. هم اکنون ۳ مناره از این عمارت باقی است و به سبب انفجارهایی که برای استخراج از معدن سنگ آهک کوه موسی به انجام می رسد وضعیت برج مناره شمالی آن بسیار خطرناک شده، ترک خورده و هرلحظه امکان دارد خراب شود و علاوه بر صدمه بزرگی که به بنا وارد می شود امکان دارد روی سر مردم بریزد.



او در رابطه با مرمت هایی که تابحال در مورد بقعه و عرصه آن انجام شده، افزود: استقامت بخشی عمارت، بهبود وضعیت پشت بام و بندکشیِ بدنه ها انجام شده، محوطه اطراف آن ساماندهی و کف سازی شده و خدا را شکر ازلحاظ رطوبت هم مشکلی ندارد؛ ضمن این که ۲ خانه تاریخی و برج کبوترِ واقع در این حریم هم مرمت شده اند، دیوارکشی اطراف عمارت، انجام و زیرساخت هایی مانند آب و برق و سرویس بهداشتی هم راه اندازی شده، ولی هزینه های مرمت تزئینات این عمارت بسیار بالا است چونکه دارای تزئینات بسیار زیبایی از گچ بری، نقاشی و کاشی کاری است.

رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان فلاورجان در مورد ضرورت حضور جدی شهرداری و مردم برای مرمت عمارت پیر بکران، خاطرنشان کرد: در مورد تداوم مباحث مرمتی در عمارت پیر بکران و آثار موجود در حریم آن اساسا خیرین و شهرداری باید به کمک ماداره میراث فرهنگی بیایند، متأسفانه ما تا الآن موفق نشده ایم از این نهادها کمک بگیریم درحالی که پیگیری زیادی انجام دادیم؛ حتی همین شرکت تهیه مواد باید به واسطه قانون در فعالیت خود تغییر ایجاد نماید و به بحث مرمتی عمارت ورود پیدا کند. در این خصوص مکاتبه های زیادی داشتیم و جلسه های گوناگونی با مسؤلان مرتبط برگزارشده و قول هایی برای مرمت و بازسازی داده شد ولی تا الآن عملی نشده است.

کریمیان با تاکید باردیگر بر این که مهم ترین صدمه وارده به عمارت پیر بکران به سبب انفجارهایی است که برای استخراج سنگ آهک در معدن به انجام می رسد، اظهار داشت: هرچه مرمت نماییم وقتی منبع صدمه قطع نشود عملاً بی فایده است و باید منبع لرزش ها از بین برود.







منبع:

1402/02/12
11:10:29
5.0 / 5
566
تگهای خبر: بنا , تاریخ , تصویر , راه اندازی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۲ بعلاوه ۳
خبرگزاری آثار تاریخی و گردشگری
asarnews.ir - حقوق مادی و معنوی سایت آثارنیوز محفوظ است

آثارنیوز

خبرگزاری آثار تاریخی و گردشگری