گزارش مهر از سوزن دوزی زنان بلوچ و یك فعالیت فرهنگی خودجوش
امید زنان هنرمندی كه با سوزن رویا می بافند!
آثارنیوز: مهین محمدزاده فعال فرهنگی اجتماعی بلوچ شركتی را به ثبت رسانده تابتواند از زنان هنرمند سوزن دوز بلوچ حمایت كند؛ او از امیدها و رویاهای زنانی باما می گوید كه نور چشمشان روز به روز كمتر می گردد.
خبرگزاری مهر - سرویس فرهنگ: می گویند هنر رویاها است، نه هر رویایی، رویای زنانه و باز نه هر زنی، زنان بلوچ! سوزن دوزی است دیگر، هنری ظریف كه نسبت كمتری با روحیه مردانه دارد. اما مردانگی می خواهد و اتفاقا آنچه توریستها و هنرمندان و كارشناسان هنر و صنایع دستی غرب را به تعجب واداشته و آنها را به خشوع در برابر محصولات این هنر واداشته است، همین ایستادگی، مردانگی و پایمردی زنان بلوچ و مشقتی است كه در راه استمرار و زنده ماندن این هنر به خرج می دهند. توریستهای زیادی را به عینه دیده ام كه از میزان هزینه ای كه زنان بلوچ باید از سلامت چشم و گردن و كمرشان خرج این هنر كنند، انگشت به دهان گرفته اند و تمجیدهایی در حد پرستش فتیشیستی در برابر محصولات ظریف و زیبای سوزن دوزی بلوچی ها به زبان رانده اند.
آری بیگانه ها و غریبه ها بیشتر از ما می شناسندشان، هم سوزن دوزی را هم زنان بلوچ و رویاهایشان را. آنها حتی بهتر از ما و مسئولان ما می دانند این زنهای رویاپرداز بلوچ دقیقا در حال انجام چه كاری هستند. زنانی غیور كه حدودا در بدترین شرایط حمایتی، هنوز با هنرشان وداع نكرده اند! وداعی تلخ با هنر كه در جاهای دیگر، حتی مردترین مردان هنرمند ما به علت همان عدم حمایت ها، از تلخی اش بی نصیب نبوده اند و چه هنرها كه بواسطه اینگونه وداع ها ترك شده و به مرور از یاد رفته است.
لازم به گفتن نیست كه حال سوزن دوزی در گوشه جنوب شرقی ایران اصلا خوب نیست، وقتی حتی حال صنعت ترین صنایع اقتصادی و تجاری و... ما خوب نیست. اما در این وضعیت اغما یا نقاهت، عده ای از زنان سرپرست خانوار در بمپور بلوچستان كه سوزن دوزی را بعنوان تنها راه معیشت خویش انتخاب كرده اند، دور هم جمع شده اند و با سرپرستی «مهین محمدزاده» و چند نفر دیگر از فعالان فرهنگی و اجتماعی انسجام صنعتی و تجاری بیشتری به كارشان داده اند.
مهین محمدزاده عكاس و فعال فرهنگی و اجتماعی بلوچ است كه به قول خودش پس از مشاهده مشقاتی كه در مورد تولید محصولات فرهنگی و هنری سوزن دوزی متوجه زنان بلوچ بوده، با دوستان و خانواده اش تصمیم به حمایت خودجوش و مردمی از این هنر می گیرد. در ادامه این نوشته روایت او از كاری كه زنان بلوچ در قالب شركت «سهرین پل» (@sohreyn ) در حال انجامش هستند، را از زبان خودش می خوانید. محمدزاده در گفت وگو با خبرنگار مهر می گوید:
هنر سوزن دوزی تنها هنر و منبع درآمد زنان بلوچستان است. بخشی از طرح هایی زنان بلوچ بر روی پارچه ها می زنند برگرفته از الهاماتی است كه از طبیعت می گیرند ولی بعضی از آنها بواسطه رویاهای زنان بلوچ شكل می گیرد.
محصولات هنر سوزن دوزی از قدیم بر لباس های زینتی بلوچ ها بوده است و بعنوان نمادی فرهنگی در بلوچستان واجد اهمیت است. در دوره پهلوی دوم این هنر و محصولات هنری آن بسیار مورد توجه بود و اگر به كاخ نیاوران بروید با خیلی از لباس های زنانه مواجه می شوید كه بر انها هنر دست زنان بلوچ نقش بسته است.
من قبلاً عكاس بودم و همه تلاشم نشان دادن سبك زندگی و آداب و رسوم و رنجهای مردم بلوچستان در قالب تصویر بود. اما وقتی به روستاهای دورافتاده بلوچستان می رفتم تا تصاویری را از زندگی دختران و زنانی ثبت كنم كه برای خیلی از ایرانی ها انسانهایی فراموش شده بودند، می دیدم این زنان و دختران با همه هزینه ها و صدمه هایی كه این هنر برای سلامت شان دارد، با جدیتی مثال زدنی این هنر را رها نكرده اند و در ضمن آن تلاش می كنند درآمدی از این راه فرهنگی وهنری كسب كنند. در این شرایط با دوستان و خانواده ام تصمیم گرفتیم تا حد ممكن تلاش نماییم این هنر و محصولاتش را وارد بازار نماییم و محصولات مختلف تولید شده توسط این زنان كفش، دستبند، شال، روسری و... را تولید كرده و بفروشیم. ویزگی این مصحولات فرهنگی و هنری این است كه در كنار ظرافت هنری و زیبایی شان، كیفیت خیلی بالایی هم دارند و می توانند جایگزین بسیار بهتری برای كالاهای وارداتی بی كیفیت باشند.
ما هم اكنون با حدود 30 نفر از دختران نوجوانان و زنان بی سرپرست در بم پور از توابع ایرانشهر استان سیستان و بلوچستان كار می نماییم و شركتی را با عنوان «سهرین پل» كه به معنای «سرخ ترین گل» و یكی از طرح های معروف سوزن دوزی است به ثبت رسانده و هم اكنون هم به دنبال ثبت برند آن هستیم.
اصل كار هنری و تولید محصول در اینجا با خود این زنان و دختران هنرمند است و كارهای اداری و سازماندهی و فروش و بازاریابی را من و یكی از دوستانم بر عهده داریم. بیشتر این زنان و دختران در روستاهای دورافتاده هستند و ارتباط زیادی ندارند و ما به شكلی كانال این ارتباط هستیم تا بتوانند هنر و محصولان فرهنگی شان را به مخاطبان و خریداران عرضه كنند. از طرقف دیگر ما مواد اولیه سفارش ها را برایشان تهیه می نماییم و به آن ها می رسانیم تا مانعی برای تولید نداشته باشند؛ آنها هم تولید می كنند و ما می فروشیم و سود فروش این محصولات را به آن ها می دهیم.
اولین اولویت ما در این كار، همكاری با زنان بی سرپرست و سرپرست خانوار بوده است؛ البته از نظر هنری هم كیفیت دوخت برایمان بسیار مهم بود تا اگر برندی به ثبت رسید كیفیت این كار بهترین تبلیغ برایش باشد. اگر فعلا دایره كار ما محدود است ولی اگر فروش بالا برود، بطور قطع كار را گسترش خواهیم داد و زنان و دختران بیشتری را در آن شرك خواهیم كرد. حتی اینجا زنان بسیاری هستند كه در زندان ها به كار سوزن دوزی مشغولند و ما دوست داریم با آن ها ارتباط بگیریم و تولید را افزایش دارده و فروش مان را هم بیشتر نماییم.
همه كاركنان ما در حال طی مراحلی بیمه شدن هستند و بزودی بیمه می شوند و اداره میراث فرهنگی شهرستان هم قول مساعد برای پشتیبانی داده است.
مسئله این است كه ما توان و سرمایه بسیار محدودی داریم و بطور قطع نمی توانیم حجم زیاد زنان و دخترانی كه به این هنر اشتغال دارند را پوشش دهیم. در اینجا تعداد بسیار زیادی از زنان هستند كه در این عرصه فرهنگی و هنری كار می كنند، و این تعداد كثیر هنرمند، حمایت نمی شوند و توجه از جانب مسئولان استانی و كشوری به این هنر واقعا كم است. اگر هم بخواهد توجهی به هنرهای دستی و صنایع فرهنگی شود معمولا این توجهات به استانهایی مانند اصفهان و یزد و شیراز و... صورت می گیرد و معمولا استانی مانند استان ما از این توجهات بی نصیب است.
متاسفانه با این حجم وسیع از ارتباط در جهان جدید، اینجا همچنان منطقه محروم و دورافتاده ای است، اگر مردم و گردشگر ها به این سمت می آمدند، این هنر، محصولاتش و هنرمندان بلوچ خیلی بیشتر از اینها شناخته می شدند. الآن اگر به اصفهان و میدان امام بروید، همه به سمت صنایع دستی می روند، ولی ما در زاهدان حتی یك بازارچه عرصه هنرهای دستی و صنایع فرهنگی و هنری نداریم! در این شرایط است كه ما به صورت خودجوش تلاش می نماییم هم صنایع دستی استان مان را نشان دهیم و هم درآمدی برای این بانوان هنرمند در استانمان تولید نماییم.
البته با این وضعیت اقتصاد، شاید نشود و نتوان امید زیادی داشت ولی ما امیدمان را از دست نمی دهیم و ان شاءالله موفق خواهیم شد. ما باید سلیقه مردم را پیدا نماییم و راه هایی هم برای ارسال این آثار واقعا زیبا و هنرمندانه به خارج از كشور پیدا نماییم. تجربه ما نشان داده كه سوزن دوزی در خارج از كشور خیلی بیشتر از داخل است. امروزه در تهران و دیگر شهرهای بزرگ معمولا خریداران و مصرف كنندگان بیشتر به دنبال خرید برندهای خارجی هستند و به تولیدات داخل كشور كه حتی امكان دارد به مراتب كیفیت بهتری نسبت به محصولات خارجی داشته باشد، توجهی ندارند. در حالیكه مصرف كالای خارجی بار و تاثیر فرهنگی خودش را دارد و مصرف كالای داخلی هم تاثیرات مثبت فرهنگی خودش را. وظیفه همه ما تقویت فرهنگ بومی خودمان است و این مورد را می توانیم با اصلاح الگوی خرید و مصرفمان محقق نماییم.
امسال سال پشتیبانی از كالای ایرانی است ولی متاسفانه توجهی به كالای داخلی نمی نماییم. ارگان ها به یك شكل، مردم هم به شكل دیگر. الان اگر همین سوزن دوزی رواج پیدا كند و خریدار داشته باشد، حداقل می توان ارتباطات فرهنگی بسیاری بین این استان با دیگر مناطق تولید و فرهنگ این استان را به دیگران معرفی نمود. نخستین قدم ما این است كه بلوچستان و این هنر زیبایش را به مناطق دیگر اعم از مناطق داخلی و خارجی نشان دهیم. اما بطور قطع برای ما بهتر است این معرفی بیشتر و زودتر در داخل ایران صورت بگیرد.
چرا مردم ما كیفیت محصولات سوزن دوزی زنان بلوچ را با برندهای عموما فیك و چینی موجود در بازار مقایسه نمی كنند تا ببینید یك رومیزی سوزن دوزی شده چطور سالیان سال دوام می آورد و با هیچ چیز خراب نمی گردد حتی با شست وشو؟ چگونه است كه سوزن دوزی های این زنان در عین اینكه در نهایت ظرافیت خلق شده، اما تاركش نمی گردد و از بین نمی رود! با وجود همه اینها مردم ما به روشی عجیب و غریب همچنان به دنبال طرح های صنعتی و ماشینی ساخت چین هستند!
خود من بسیار دیده ام گردشگر های زیادی را كه از خارج كشور به این منطقه آمده اند و وقتی با این محصولات آشنا شده اند، آنقدر از این هنر خوششان آمده كه نمی توانستند از آن دل بكنند! به یاد دارم یك بار كه به كارگاهی در یك روستا آمده بودند، می گفتند شما دارید از گردن و چشم كل بدنتان مایه می گذارید هنری را خلق می كنید كه واقعا بی نظیر و پرارزش است و اگر چنین چیزی را در هر جای دنیا داشتیم، میزان پشتیبانی از آن، بیشتر از میزان پشتیبانی از دیگر هنرها بود.
مطمئن باشید كسانی كه در این هنر كار می كنند، بعداً گردن درد و چشم درد و كمردرد می گیرند! چون هم چون مدام باید به صورت خمیده كار كنند، هم ظرافت كار آنقدر زیاد است كه قوای چشم را آرام آرام تحلیل می دهد و از بین می برد. با این وجود ما می بینیم كه در داخل كشورمان ارزشی برای این هنر قائل نیستید. متأسفانه محروم بودن استان ما در همه بخش ها خویش را نشان داده است و شما می بینیم كه هنر سوزن دوزی ما اصلا به اندازه ترمه دوزی و پته دوزی دیگر استانها شناخته شده نیست.
هدف من همواره این بوده كه به شكلی عظمت بلوچستان و به صورت خاص زنان بلوچ را به دیگران نشان دهم، آن دیدگاه منفی ای كه در مورد آنها شكل گرفته را از ذهن مردم پاك كنم. پیشتر از این كار عكاسی می كردم و با این راه تلاش كردم این تصاویر مثبت از اینجا را انعكاس دهد، اما حالا وارد صنایع دستی و هنرهای دستی اینجا شده ام تا هنر دست این زنان را به دیگران نشان دهم. این هم یك حس ناسیونالیستی نیست، بلكه می بینم چون واقعا زیبا و فاخر است و می تواند بعنوان یك هنر عالی در كشور مطرح شود.
از طرف دیگر، زنان این منطقه واقعاً نیاز دارند و در این منطقه هیچ درآمدی غیر از این كار برای آنها وجود ندارد. بعضی از این روستاها هزار كیلومتر تا اولین مركز شهر فاصله دارند و هیچ راه دیگری برای بروز و ظهور خویش و كسب درآمد ندارند. فقط و فقط این هنر هم خدادادی زنان اینجاست كه می تواند معیشتشان را تامین كند؛ هنری كه از كودكی دختران اینجا با آن آشنا می شوند و می دوزد و می دوزند و می دوزند.
این زنان هنرمند بطور قطع نیازمند حمایت هستند؛ ما به صورت خودجوش خودمان از همین جا كار حمایتی از این زنان هنرمند را شروع كردیم، و هنوز هیچ حمایتی از هیچ سازمانی نرسیده است. من و شریكم «خانم اسپندار»، سرمایه اندكی را بعنوان سرمایه اولیه گذاشتیم و شروع كردیم. برای وام هم اقدام نموده ایم ولی می گویند اعتباری وجود ندارد! تنها چیزی كه به آن امید داریم فروش محصولات هنری و فرهنگی این زنان هنرمند است. اگر سازمان ها از ما سفارش بگیرند و یا مردم برای هدیه ها دادن و مصرف اجناس تزئینی به محصولات داخلی توجه نمایند، و مسئولا استانی برای اهدای هدیه به میهمانان استانی از وزرا و وكلا و غیره گرفته تا میهمانان همایش ها و غیره از این محصولات استفاده كنند حدودا مشكلات این هنرمندان مهجور مانده حل خواهد شد.
چرا ما برای هدیه دادن از صنایع دستی استفاده نمی نماییم، در حالیكه هزینه زیادی هم ندارد. هزینه هنر سوزن دوزی نسبت به خیلی از صنایع تزئینی و فانتزی دیگر كمتر است و ما امیدواریم كه روزی این هنر و محصولات هنری و فرهنگی مورد توجه مردم و مسولان قرار بگیرد تا هم درآمدی برای زنان هنرمند استان باشد، است و هم فرهنگ استان ما به دیگر مناطق معرفی شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب