خراسان را بشناسیم،
درباره ی قلعه های اسماعیلیه با پیشینه ای تاریخی و حماسی
به گزارش آثارنیوز، خراسان رضوی یک پژوهشگر و عتیقه شناس خراسانی اظهار داشت: قلعه سفید زیبد به بزرگی قلعه های اسماعیلیه نیست و دسترسی به آن هم برخلاف بیشتر قلعه های اسماعیلیه سهل و آسان است، اما ساختار و تاسیسات دفاعی آن دلالت بر اهمیت آن دارد.
رجبعلی لباف خانیکی در گفت و گو با ایسنا اظهار داشت: روستای کهن زیبد در فاصله ۲۱ کیلومتری جنوب غرب شهر گناباد و حدود ۱۰ کیلومتری غرب کاخک واقع شده و مرکز دهستان زیبد مشتمل بر ۲۵ روستا در منطقه ای خوش آب وهوا معروف به «براکوه» است.
وی افزود: روستای زیبد یک «مکان رویداد» است. مکان رویدادها در عرصه زندگی به مثابه «حافظه‌ی تاریخی» ملت ها و یادآور وقایع و رویدادهای مهم و سرنوشت ساز هستند. زیبد یادآور و نماد دفاع و جان بازی جوانان دلاور ایرانی در مقابل متجاوزان تورانی در «جنگ دوازده رخ» است، جنگی که به پیروزی ایرانیان و استقلال ایران ختم شد. زیبد به لحاظ اقلیمی نیز در «براکوه» جایگاه ویژه ای داشته است.
این پژوهشگر خراسانی عنوان کرد: دره یا «تنگل زیبد» در دل رشته کوه سیاه، دره ای پر آب و گذرگاهی مهم بوده است. گذرگاهی که قلعه های زیبد، جواشیر(شهاب) و سرتخت (ارگ فرود) را به هم ارتباط می داده و در نهایت به تون (فردوس) مهم ترین پایگاه شهری اسماعیلیه می رسیده است.
لباف خانیکی افزود: تنگل زیبد و زو کلات آن قدر اهمیت داشته اند که از روان آب های آنها علاوه بر چرخش چند آسیاب، طی میلیونها سال آب سفره زیرزمینی قنات های بیابان گناباد و همچون قنات کهن و عظیم قصبه تامین شده، به شکلی که رشته «دولاب کهنه» آن قنات به سمت تنگل زیبد و رشته «دولاب نو» در امتداد زو کلات کشیده شده است؛ برای اینکه مهندسان و مقنیان ایران کهن فرضیه مهم علمی را کامل دریافت کرده بودند.
وی اشاره کرد: احتمالاً همان وضعیت ممتاز و فراوانی آب و آبادی و گستره بیابان پیش روی زیبد باعث شده است تا در نگاه ژرف فردوسی صحنه جنگ دوازده رخ در بیابان گناباد آراسته شود و زیبد جایگاه سپاه ایران و زیبنده پذیرایی کیخسرو به مدت ۷ شبانه روز باشد و در حول و حوش آن پدیده طبیعی «درب صوفه» و «آرامگاه پیران ویسه» تجسم دهنده وقوع رویدادهای اسطوره ای در آن منطقه باشد.
لباف خانیکی اظهار داشت: در ابتدای تنگل زیبد و بر فراز تپه ای به بلندای حدود ۲۵ متر در دامنه کوه «تیر ماهی» و مشرف بر روستای زیبد قلعه نسبتا کوچک مستطیل شکلی در ابعاد تقریبی ۳۰×۴۳ متر وجود دارد که دیوارهای سنگی آن از ناهمواری های سطح تپه تبعیت کرده و در ۴ گوشه قلعه ۴ برج استوانه ای تولید شده است. ضخامت حصار قلعه ۱۲۰ سانتیمتر و ضخامت دیوار برج ها بین ۱۲۵ تا ۱۷۳ سانتیمتر متفاوت می باشد.
وی افزود: دیوارها و برج ها از سنگ لاشه با ملات گل و گچ شکل گرفته و ظاهرا بارها مرمت شده و الان در بعضی نقاط تا ارتفاع حدود ۵ متر باقی مانده است. وجود قطعات پراکنده آجر نشانه آنست که احتمالاً طاق ها یا پوشش فضاهای معماری از آجر بوده اند. در سازه های آبی در رابطه با قلعه مثل مخازن ذخیره و کانال آبرسانی به مخازن از ساروج استفاده شده است.
این عتیقه شناس خراسانی افزود: بقایای معماری و پراکندگی سنگ ها و قطعات آجر در محوطه داخلی قلعه حاکی از این است که تراکم معماری درون قلعه زیاد نبوده است، اما دیوارهای نسبتا ضخیم و بلند و استقرار برج ها در گوشه ها حکایت از این دارند که قلعه از امکانات دفاعی برخوردار بوده است.
لباف خانیکی اشاره کرد: قطعه سفال های معدود فیروزه ای رنگ پراکنده در قلعه انتساب آنرا به دوران سلجوقی و اسماعیلیه امکان پذیر می کند.
وی عنوان کرد: قلعه سفید زیبد به بزرگی قلعه های اسماعیلیه نیست و دسترسی به آن هم برخلاف بیشتر قلعه های اسماعیلیه سهل و آسان است، اما ساختار و تاسیسات دفاعی آن دلالت بر اهمیت آن دارد. ۲ مخزن بزرگ آب در شمال غرب و شمال شرق قلعه که از آب های جاری تنگل زیبد پر می شده اند، پدیده های با اهمیت و قابل تاملی در رابطه با قلعه هستند.
این عتیقه شناس خراسانی ادامه داد داد: همان گونه که در بعضی منابع یادآور شده اند، زمینهای آبرفتی و حاصلخیز دهانه تنگل زیبد و آب های نسبتا فراوان جاری در آن سبب وجود زمینهای زراعتی وسیعی در اطراف زیبد شده و این امر سبب شده است تا زبید احتمالاً تدارک کننده آذوقه و غلات برای ساکنان و فدائیان قلعه های جواشیر و سرتخت باشد.
لباف خانیکی افزود: اگر این فرضیه پذیرفته شود قلعه زیبد این توانایی را داشته است تا مکانی جهت جمع آوری ملزومات خوراکی، دفاعی، رزمی و ارسال آنها به فدائیان باشد. احتمال ضعیف دیگر این است که در گذشته روستای زیبد در داخل دیوارهای قلعه محصور یا قلعه پناهگاهی برای مردم زیبد بوده که باتوجه به شواهد این که این قلعه آمادگاه باشد بیشتر است؛ چونکه زبید در گذشته پر رونق بوده و در حدود هزار سال پیش این توانایی را داشته است که در نگاه فردوسی پذیرای سپاه پرشمار گودرز، سردار ایرانی باشد.
وی تصریح کرد: موضوع هر چه باشد تاکیدی بر اعتبار و قدمت زیبد است، روستایی که در قلمرو اسطوره خاستگاه حماسه و افتخار ایرانیان بوده است. قلعه زیبد در تاریخ یازدهم دی ماه ۱۳۸۰ به شماره ۴۵۷۷ در لیست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب